Inleiding: leren uit ‘Auschwitz’

Mark Saey

Wat kunnen andere leerlingen leren van de gesprekken tussen de laatstejaars van het college van Menen en de laatste overlevenden van de kampen?

Laat het voor een keer meer zijn dan enkel wat leren over de gruwel van de kampen, de gevolgen van een ondemocratische samenleving, het verzet en de gevangenneming van de slachtoffers, hun leven nadien. Er zijn vele boeken en projecten gemaakt met dat doel. Specialisten spreken vandaag steeds vaker over mogelijke averechtse gevolgen. Laat het dus voor een keer ook leren uit zijn.

Natuurlijk ook leren over, laat daar geen misverstand over bestaan. Omwille van het nodige respect voor de lotgevallen van de overlevenden, omwille van de herinnering aan en de waarde van de directe les in de bijzonderheden van de geschiedenis – in dit geval van een gruwelijke periode. En omwille van de bescheidenheid om het heden, die daaruit volgt. Ooit was toch (verschrikkelijk) anders.

Maar ook leren uit, verder dan het besef van geschiedenis. En daarvoor kunnen we ons niet beperken tot een les identificatie met de slachtoffers. We moeten leerlingen duidelijk maken dat ook zij, en wij, potentiële daders kunnen zijn. Leren uit ‘Auschwitz’ veronderstelt het integreren van een inzicht in de oorzaken en omstandigheden die aanleiding gaven tot wat toen gebeurde. Zodat we vandaag zouden kunnen weten waar en wanneer het opnieuw dreigt te gebeuren. Opdat we vandaag niét massaal zouden wegkijken van verschrikkingen om ons heen.

Niet opnieuw kan ons dat leren, kan ons daarvoor de nodige inspiratie geven. Want het boek gaat uitdrukkelijk niet alleen over vroeger, maar ook over vandaag. Herneem de woorden van Lydia Chagoll: ‘… in zoveel landen, in al die Russische gebieden: Georgië, Tsjetsjenië, Armenië. Maar waarom getuigen anderen niet? Omdat de slachtoffers geen blanken zijn?’ Of herlees de woorden van Johan De Meue: ‘Ik gruwel als ik zie welke successen extreem rechts vandaag opnieuw boekt. Ik zie veel gelijkenissen tussen de jaren 30 en nu. Ik zie dat, ik word er bang van.’

Achtergrondinformatie

Daarom begint deze cd-rom met een korte historische vergelijking tussen fascisme en hedendaags extreem rechts. Omdat extreem rechts ook doordringt tot in het klaslokaal beantwoorden we enkele vragen over wat leerkrachten daar mogen en kunnen tegen ondernemen, rekening houdend met hun pedagogische opdracht en didactische variabelen. Racisme behandelen we apart omwille van zijn bijzondere rol in de historische vergelijking. We overlopen eerst de verschillende vormen van racisme. Vervolgens geven we ook hier enkele suggesties om racisme op school tegen te gaan. We besluiten deze ‘Achtergrondinformatie’ met een reflectie op politiek en onderwijs: waar ligt de grens?

Lespakketten

Veel didactische mappen beperken zich tot algemene richtsnoeren en praktische aanwijzingen voor het lesgeven. Deze cd-rom gaat verder. ‘Lespakketten’ verzamelt hapklare lesvoorbereidingen voor verschillende vakken. Voor Gedragswetenschappen bespreken we de invloed van traumatische ervaringen op het persoonlijke leven, bekeken vanuit de psychologische theorie van Viktor Frankl. Voor Maatschappelijke Vraagstukken geven we een uitgewerkt plan voor het werken rond genociden en maken we een vergelijking tussen de levenslessen die we kunnen leren uit Niet opnieuw en de film La vita è bella. Voor het vak Geschiedenis zijn er lessen historische kritiek toegepast op de verhalen uit Niet opnieuw. Oefeningen woordenschat en spreekvaardigheid, een schrijfoefening, en werken met een interview, vullen het pakket voor het vak Nederlands. Allemaal met Niet opnieuw als didactisch materiaal. En voor Plastische Opvoeding geven we een idee van hoe de leerkracht met het boek kan werken rond angsten en het uitbeelden van gevoelens. Tot slot laten we zien wat een vakoverschrijdend project rond vluchtelingen op school zou kunnen inhouden: ‘Als ik ooit mijn huis moet verlaten …’

De voorbereidingen vermelden de voornaamste eindtermen. Opvoeden tot burgerzin is de meest algemene (vakoverschrijdende) eindterm én het perspectief dat alle onderdelen van deze map samenhoudt. Maar eindtermen zijn wat ze zijn: formele doelen. Leren uit ‘Auschwitz’ plaatst ze terug in de open omgeving waarin we lesgeven.